باج‌افزار (Ransomware) نوعی بدافزار (Malware) است که سیستم‌های کامپیوتری را قفل می‌کند یا به داده‌ها آسیب می‌زند و به ازای بازگرداندن دسترسی به این اطلاعات یا سیستم، از کاربر باج می‌خواهد. باج‌افزار یکی از تهدیدات جدی در دنیای امنیت سایبری است و می‌تواند خسارات مالی و امنیتی قابل توجهی به افراد و سازمان‌ها وارد کند. در این مقاله، به بررسی نحوه عملکرد باج‌افزار، انواع آن، و راه‌های مقابله با آن خواهیم پرداخت.
نحوه عملکرد باج‌افزار
باج‌افزار معمولاً از طریق ایمیل‌های فیشینگ، وب‌سایت‌های آلوده، یا نرم‌افزارهای مشکوک به سیستم‌های کامپیوتری وارد می‌شود. پس از ورود، این بدافزار به سرعت شروع به رمزگذاری فایل‌ها یا قفل کردن سیستم می‌کند. هنگامی که باج‌افزار کنترل سیستم را به دست می‌گیرد، پیغامی به کاربر نشان می‌دهد که در آن به وضوح درخواست باج برای بازگرداندن دسترسی به سیستم یا فایل‌های قفل شده مطرح شده است.
فرآیند کلی عملکرد باج‌افزار شامل مراحل زیر است:
۱. نفوذ: باج‌افزار به سیستم کاربر وارد می‌شود. این ورود می‌تواند از طریق فایل‌های پیوست شده به ایمیل‌های فیشینگ، دانلود نرم‌افزارهای آلوده، یا آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری صورت گیرد.
۲. رمزگذاری یا قفل‌گذاری: پس از نفوذ، باج‌افزار شروع به رمزگذاری فایل‌ها یا قفل کردن سیستم می‌کند. این کار به‌گونه‌ای انجام می‌شود که فایل‌ها یا سیستم بدون کلید رمزگشایی، غیرقابل دسترسی می‌شوند.
۳. درخواست باج: پس از قفل کردن فایل‌ها، باج‌افزار پیغام باج را به کاربر نمایش می‌دهد. این پیغام شامل دستورالعمل‌هایی برای پرداخت باج و معمولاً یک مهلت زمانی برای پرداخت است.
۴. پرداخت و رمزگشایی: اگر کاربر باج را پرداخت کند، ممکن است کلید رمزگشایی را دریافت کند و به فایل‌ها یا سیستم خود دوباره دسترسی پیدا کند. با این حال، پرداخت باج تضمین نمی‌کند که فایل‌ها به‌طور کامل بازیابی شوند یا سیستم به حالت قبلی خود برگردد.
انواع باج‌افزار
باج‌افزارها به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام از آن‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند:
۱. Cryptoware: این نوع باج‌افزار به فایل‌های کاربر رمزگذاری می‌کند و از کاربر می‌خواهد که برای دریافت کلید رمزگشایی باج پرداخت کند. نمونه‌های معروف Cryptoware شامل WannaCry و CryptoLocker هستند.
۲. Lockscreen Ransomware: این نوع باج‌افزار به‌جای رمزگذاری فایل‌ها، سیستم عامل را قفل می‌کند و کاربر نمی‌تواند به دسکتاپ یا فایل‌های خود دسترسی داشته باشد. کاربر مجبور است باج پرداخت کند تا سیستم قفل شده باز شود.
۳. Scareware: Scareware به کاربر هشدارهای جعلی درباره مشکلات امنیتی می‌دهد و از آن‌ها می‌خواهد که نرم‌افزارهای امنیتی غیرواقعی خریداری کنند. این نرم‌افزارها ممکن است باج‌افزارهای دیگری را نصب کنند.
راه‌های مقابله با باج‌افزار
برای جلوگیری از ابتلا به باج‌افزار و کاهش آسیب‌های ناشی از آن، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
۱. پشتیبان‌گیری منظم: یکی از موثرترین روش‌ها برای مقابله با باج‌افزار، داشتن نسخه‌های پشتیبان منظم از داده‌هاست. این نسخه‌های پشتیبان باید به‌طور مرتب و خارج از سیستم اصلی نگهداری شوند تا در صورت حمله باج‌افزار، امکان بازیابی داده‌ها وجود داشته باشد.
۲. آموزش و آگاهی: آموزش کاربران در مورد خطرات فیشینگ و روش‌های شناسایی ایمیل‌ها و لینک‌های مشکوک می‌تواند به کاهش احتمال نفوذ باج‌افزار کمک کند.
۳. به‌روزرسانی نرم‌افزار: نصب به‌روزترین نسخه‌های نرم‌افزار و سیستم‌عامل‌ها برای کاهش آسیب‌پذیری‌های امنیتی و جلوگیری از سوءاستفاده از آسیب‌پذیری‌ها ضروری است.
۴. استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی: استفاده از نرم‌افزارهای آنتی‌ویروس و آنتی‌مالور معتبر می‌تواند به شناسایی و مسدود کردن باج‌افزارها قبل از نفوذ به سیستم کمک کند.
۵. غیرفعال کردن ماکروها: ماکروها در اسناد Office می‌توانند وسیله‌ای برای انتقال باج‌افزار باشند. غیرفعال کردن ماکروها در اسناد دریافتی از منابع غیرقابل اعتماد می‌تواند از این خطر جلوگیری کند.
نتیجه‌گیری
باج‌افزار یکی از تهدیدات جدی دنیای دیجیتال است که می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر کسب‌وکارها و کاربران فردی داشته باشد. آگاهی از نحوه عملکرد، انواع باج‌افزارها و اتخاذ اقدامات پیشگیرانه می‌تواند به کاهش خطرات و محافظت از داده‌ها و سیستم‌ها کمک کند. با رعایت اصول امنیت سایبری و آموزش مناسب، می‌توان از بسیاری از حملات باج‌افزاری جلوگیری کرد و در صورت وقوع، خسارات را به حداقل رساند.
